Dit artikel is verschenen in het december 2007 nummer van de Verzamelkrant, Postbus 395,

9640 AJ Veendam, Nederland. telefoon: 0598-612203. http://www.verzamelkrant.nl

Horen, zien en zwijgen

Als Emil Schuttenhelm en zijn vrouw Anneke hier op de redactie komen is de sfeer eigenlijk gelijk gemoedelijk. Emil is de beste ambassadeur die “Horen, Zien en Zwijgen (HZZ)“ verzamelaars zich maar kunnen wensen.

Waarschijnlijk gaat er bij u al een lichtje branden waar we het hier over hebben. Bijna iedereen kent ze. De drie aapjes, dicht naast elkaar. De één houdt de handen voor de oren, de buurman wil niets zien en de ander houdt zijn handen voor de mond.

Maar dan Emil. Als hij eenmaal van wal steekt, is hij niet meer te houden. Op één van zijn zakentrips in Azië, waar hij beroepshalve nog al eens kwam, werd zijn aandacht op een dag getrokken door een HZZ groepje ergens in zo’n mooie oosterse winkel. Soms moet je gewoon net op het juiste moment op de juiste plek zijn. De vonk sloeg over, hij kocht het beeldje en vanaf dat moment kwamen er nog heel wat HZZ beeldjes en afbeeldingen uit en van zowat alle denkbare materialen huize Schuttenhelm binnen. En Emil zou Emil niet zijn als er geen gedegen onderzoek was gekomen naar de bron van al dit fraais.

De oorsprong lijkt te liggen in Japan bij het Koshin volksgeloof en het feit dat er (meestal) aapjes voor gebruikt worden houdt waarschijnlijk weer verband met een Japans taalgrapje. Nu gaan we even de diepte in. Het Japanse woord voor aap is “saru“ en als men in Japan ergens een ontkenning van wil maken dan komt er “zaru“ achter. Nu hebben deze aapjes ook echte eigen Japanse namen, maar de woordspeling zal u duidelijk zijn.

Wat ook gelijk duidelijk is, is dat wij in Nederland de aapjes niet bij hun juiste betekenis noemen. De Engelsen en onze oosterburen zijn in deze een stuk consequenter. Daar heten ze de No Evil Monkeys of de Drei weisen Affen. Want waar het natuurlijk om gaat is het niet horen, zien en spreken (van kwaad). Het frappante is dat de symboliek van deze aapjes eigenlijk overal in de wereld min of meer bekend is. Frappant omdat Japan eigenlijk tot ongeveer 1850 een vrij afgesloten en op zichzelf gericht land was waar weinig informatie weg kwam. Waarschijnlijk hebben wij Nederlanders toch een belangrijke rol gespeeld in het doorsijpelen van informatie. Wij hadden op Deshima bij Nagasaki vanaf de Gouden Eeuw de enige handelspost die door de japanners werd toegestaan voor buitenlanders. Maar zoals gezegd, de HZZ begrippen leven eigenlijk in de hele wereld. En de verzamelaars dus ook. Omdat wij in Nederland een voorsprong hadden als het om handel met Japan ging, hebben wij hier een relatief grote groep verzamelaars. Maar ook in Amerika zijn er de nodige.

Wat de verzamelaars ook bij elkaar gebracht heeft is een leuke bijkomstigheid van een nieuw hedendaags fenomeen, de internetveiling. En dan vooral Ebay omdat deze een wereldwijd netwerk heeft en de kans dus groter is dat je iemand van ver weg op het net tegenkomt. Emil heeft op deze wijze heel wat mensen weten te strikken en bij elkaar gebracht, die anders niet van elkaar geweten zouden hebben dat ze met hetzelfde bezig zijn. In Nederland is het aantal verzamelaars van een prettig formaat en de leden regelen onderling wie waar de jaarlijkse beurs organiseert. Dit keer was Leeuwarden aan de beurt, maar Emil en Anneke hebben de leden ook wel eens bij hen thuis uitgenodigd en dat was om meerdere redenen een hele belevenis. Want hun permanente verblijfplaats is niet Nederland, maar… Zwitserland. Daar zijn ze in 1969 vanwege hun werk, naar toe verhuisd. Hun Chalet is een duidelijk herkenningspunt voor “Horen, Zien en Zwijgen”.

In het onderste gedeelte van hun huis heeft Emil zijn eigen privé museum ingericht en daar heeft hij een belangrijk deel van zijn 3500 exemplaren uitgestald. Op de foto ziet u hem met een aantal Koshin papierrollen (met daarop natuurlijk de drie apen), uit zijn verzameling. Zoals eerder al gezegd, praktisch alle gebruikte materialen zijn in de collectie van Emil terug te vinden. Zelfs een belangrijk deel is niet drie dimensionaal, maar twee dimensionaal. Want de oorsprong van dit alles is te vinden op schilderingen van de god Shoumen Kongou die helemaal onderaan verluchtigd is met de ons nu zo bekende aapjes. Want het was niet alleen het taalgrapje, maar ook het feit dat de aapjes als wijsheidssymbolen beschouwd worden, dat ze hier bij op staan. En als je eenmaal gegrepen bent door dit fenomeen, dan wil je natuurlijk meer.

Emil en zijn vrouw hebben zelf rond kunnen struinen op de plekken waar het Koshin geloof nog zichtbaar is. Alleen wordt zichtbaar daar in Japan ook steeds minder omdat de huidige generatie japanners steeds minder met dit geloof op heeft en helaas navenant ook minder zorg besteed aan de uitingen die er nu nog zijn. Maar los van het oorspronkelijke geloof zullen de drie aapjes met zulke ambassadeurs als de Schuttenhelms hopelijk nog een lang leven voor zich hebben! Mocht u (veel) meer over dit onderwerp willen weten dan is de site van Emil beslist een aanrader: www.three-monkeys.info

B. van Bloemendaal Bos

Dit artikel is verschenen in het december 2007 nummer van de Verzamelkrant, Postbus 395,

9640 AJ Veendam, Nederland. telefoon: 0598-612203. http://www.verzamelkrant.nl